Wyrok WSA w Lublinie z 8 września 2011 r., III SA/Lu 194/2011

WSA wskazał, że za ugruntowane należy uznać stanowisko wyrażane w orzecznictwie, w świetle którego kwestia zapewnienia dziecku niepełnosprawnemu transportu do szkoły publicznej, ewentualnie zwrotu poniesionych kosztów dowozu, na podstawie art. 17 ustawy o systemie oświaty, nie stanowi materii podlegającej załatwieniu w drodze decyzji administracyjnej. Podejmowane w tym zakresie czynności należą do kategorii określonej w art. 3 § 2 pkt 4 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, czyli do innych aktów i czynności z zakresu administracji publicznej, dotyczących uprawnień lub obowiązków wynikających z przepisów prawa (WSA wskazał m.in. wyroki WSA w Rzeszowie z 8 stycznia 2008 r. II SA/Rz 630/2007 oraz WSA w Gdańsku z 5 sierpnia 2010 r. III SAB/Gd 6/2010).
Z kolei dla wykładni art. 17 ust. 3a ustawy zdaniem WSA istotna jest kolejność form realizacji obowiązków gminy. Systematyka przepisu wskazuje, że priorytetową formą jest zapewnienie uczniom niepełnosprawnym bezpłatnego transportu i opieki w czasie przewozu do najbliższej szkoły podstawowej i gimnazjum, a w warunkach określonych w przepisie, także do najbliższej szkoły ponadgimnazjalnej. Dopiero w sytuacji, gdy to rodzice dziecka zapewniają dowożenie dziecka i opiekę nad nim w czasie przewozu oraz istnieje konsensus pomiędzy stronami w zakresie realizacji tej formy zapewnienia transportu dziecku, realizacja obowiązku nałożonego na gminę może ograniczyć się do zwrotu kosztów przejazdu ucznia. Inna interpretacja tego przepisu, oparta na założeniu, że to do gminy należy wybór formy realizacji obowiązku zapewnienia uczniom niepełnosprawnym dojazdu do szkół, prowadziłaby do niemożliwej do zaakceptowania konkluzji, że gmina może wręcz zmusić rodziców niepełnosprawnego dziecka do zapewnienia dojazdu we własnym zakresie, jedynie za zwrotem kosztów.

Prawidłowa wykładnia art. 17 ust. 3a ustawy wskazuje zatem, że wymienionym w nim alternatywnie obowiązkom gminy towarzyszy uprawnienie rodziców dziecka do wyboru rodzaju spoczywającego na gminie obowiązku. Jeśli nie chcą lub nie mogą zapewnić dowożenia dziecka do właściwej placówki, mogą żądać aby gmina zapewniła ich dziecku bezpłatny transport i opiekę w czasie przewozu. Jeśli natomiast zdecydują o dowożeniu we własnym zakresie dziecka, organ gminy nie może tego kwestionować (por. wyrok WSA w Bydgoszczy z 5 czerwca 2008 r. II SA/Bd 211/2008).
Dodatkowo WSA wskazał, że obowiązki gminy nie ograniczają się jedynie do zapewnienia bezpłatnego transportu, ale obejmują również zapewnienie opieki w trakcie przewozu. Różne formy niepełnosprawności dzieci wymagają, aby w trakcie transportu miały one zapewnioną opiekę osoby posiadającej w tym zakresie odpowiednie kwalifikacje.

Wyrok WSA w Rzeszowie z 8 stycznia 2008 r., II SA/Rz 630/2007

Nie do zaakceptowania jest pogląd, który utrzymuje, iż zgodnie z art. 17 ust. 3 ustawy odnośnie zwrotu kosztów dojazdu dziecka do szkoły wymaga wydania decyzji administracyjnej. Przeciwnie, obowiązek gminy polegający na zwrocie kosztów dojazdu dziecka do szkoły, w przypadku gdy droga z domu do szkoły, w obwodzie której dziecko mieszka przekracza prawem określone odległości, nie wymaga wydania aktu indywidualnego, jakim jest decyzja administracyjna. Treść art. 17 ust. 3 ustawy nie daje, zdaniem Sądu, w żadnym razie podstaw, by upatrywać w nim upoważnienia do wydawania jakichkolwiek decyzji administracyjnych, pozytywnych czy negatywnych.

Sąd nie podziela poglądu prezentowanego przez SKO, że ustalenie czy obowiązek gminy z art. 17 ust. 3 ustawy odnośnie zwrotu kosztów dojazdu dziecka do szkoły wymaga wydania decyzji administracyjnej. Przeciwnie, obowiązek gminy polegający na zwrocie kosztów dojazdu dziecka do szkoły, w przypadku gdy droga z domu do szkoły, w obwodzie której dziecko mieszka przekracza prawem określone odległości, nie wymaga wydania aktu indywidualnego, jakim jest decyzja administracyjna. Treść art. 17 ust. 3 ustawy nie daje, zdaniem Sądu, w żadnym razie podstaw, by upatrywać w nim upoważnienia do wydawania jakichkolwiek decyzji administracyjnych, pozytywnych czy negatywnych.

Wydanie decyzji administracyjnej może nastąpić wyłącznie w sytuacji, gdy przepis prawa materialnego (pominąć tu należy przypadki wydawania decyzji tzw. procesowych, opartych wyłącznie o kpa, wydawanych w przypadkach przewidzianych w tym kodeksie) wskazuje bezpośrednio lub pośrednio na taką prawną formę działania organu. Taki przypadek nie zachodzi w przedmiotowej sprawie. Art. 17 ust. 3 ustawy o systemie oświaty w sposób wystarczający określa sytuację prawną gminy i użytkownika (ucznia) zakładu publicznego, jakim jest szkoła. Uznać zatem należy, że w przypadku, gdy zaistnieje sytuacja, o jakiej mowa w art. 17 ust. 2 ustawy tj. odległość od domu ucznia do szkoły, położonej w obwodzie zamieszkania przekracza wskazane wartości w tym przepisie, gmina podejmuje czynności ciążące na niej z mocy prawa, o jakich mowa w art. 17 ust. 3 tj. zapewnia opiekę i transport w sposób bezpłatny, względnie zwraca koszty dojazdu dziecka do szkoły. Jeśli sytuacja, określona w art. 17 ust. 2 ustawy o systemie oświaty nie zachodzi, gmina nie podejmuje tych czynności.
Brak akceptacji Sądu dla decyzyjnego rozstrzygania w przedmiotowej sprawie nie oznacza, że strona pozbawiona jest ochrony prawnej w razie nieuzasadnionego unikania czynności przewidzianych w art. 17 ust. 3 ustawy. Stronie służy w takim przypadku skarga na bezczynność organu gminy, w sferze dotyczącej czynności z zakresu administracji publicznej, a więc uprawnień lub obowiązków wynikających z przepisów prawa (art. 3 § 3 w zw. z art. 3 § 2 pkt 4 ppsa.). Jeśli zatem skarżący uważa, że należy się zwrot kosztów przejazdu dziecka do szkoły winien wezwać organ gminy na piśmie do usunięcia naruszenia prawa (art. 52 § 3 ppsa.), a następnie wnieść skargę do wojewódzkiego sądu administracyjnego. W judykaturze odmowę uznania uprawnienia do zapewnienia dojazdu do szkoły traktowano jako czynność (por. wyrok NSA z 14 kwietnia 2005 r. OSK 1909/2004, niepubl.).

W razie braku realizacji takiego obowiązku, służy skarga do sądu administracyjnego, na bezczynność organu rozumiana jako niepodejmowanie czynności z zakresu administracji publicznej dotyczących uprawnień lub obowiązków wynikających z mocy prawa (art. 3 § 3 w zw. z art. 3 § 2 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. 2002 r. Nr 153 poz. 1270 ze zm.).

Wyrok NSA z 15 listopada 2006 r., I OSK 1217/2006

Zwrot kosztów przejazdu na podstawie przepisu art. 14 a ust. 4 ustawy o systemie oświaty nie wymaga wydania decyzji administracyjnej i ma charakter czynności materialnotechnicznej w rozumieniu art. 3 § 2 pkt 4 Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, przy czym konieczność wydania decyzji może powstać wówczas, kiedy rozpatrujący wniosek organ uzna, że postępowanie podlega umorzeniu (na mocy art. 105 kpa) lub gdy stwierdzi bezzasadność wniosku
Stosownie do art. 14 a ust. 4 ustawy o systemie oświaty obowiązkiem gminy jest zapewnienie niepełnosprawnym dzieciom sześcioletnim bezpłatnego transportu i opieki w czasie przewozu do najbliższego przedszkola, oddziału przedszkolnego w szkole podstawowej lub ośrodka umożliwiającego dzieciom, o których mowa w art. 16 ust. 7 (tj. dzieciom upośledzonym umysłowo w stopniu głębokim), a także dzieciom upośledzonym umysłowo ze sprzężonymi niepełnosprawnościami realizację obowiązku, o którym mowa w art. 14 ust. 3 (tj. obowiązku odbycia rocznego przygotowania przedszkolnego), albo zwrot kosztów przejazdu ucznia i opiekuna środkami komunikacji publicznej, jeżeli dowożenie zapewniają rodzice.
Sąd wyjaśnił, że zwrot kosztów przejazdu na podstawie tego przepisu nie wymaga wydania decyzji administracyjnej i ma charakter czynności materialnotechnicznej w rozumieniu art. 3 § 2 pkt 4 Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, przy czym konieczność wydania decyzji może powstać wówczas, kiedy rozpatrujący wniosek organ uzna, że postępowanie podlega umorzeniu (na mocy art. 105 kpa) lub gdy stwierdzi bezzasadność wniosku, w tej sprawie zaś Wójt Gminy (…), do chwili wyrokowania, ani nie dokonał zwrotu kosztów transportu, ani nie wydał decyzji administracyjnej.

Wyrok WSA w Szczecinie z 19 kwietnia 2006 r., II SAB/Sz 41/2005

Zwrot kosztów transportu, o którym mowa w art. 14a ust. 4 w związku z art. 14 ust. 3 ustawy o systemie oświaty nie wymaga wydania decyzji administracyjnej i ma charakter czynności materialno-technicznej, do której m.in. odnosi się art. 3 ust. 2 pkt 4 wyżej wskazanej ustawy- Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Konieczność wydania w takiej sprawie decyzji administracyjnej może zaistnieć tylko wówczas, gdy organ rozpatrujący wniosek dojdzie do wniosku, że w sprawie zachodzą przesłanki umorzenia postępowania w rozumieniu art. 105 Kpa lub gdy stwierdzi bezzasadność wniosku.

Zgodnie z art. 14 ust. 3 tej ustawy, dziecko w wieku 6 lat ( w stanie prawnym obowiązującym w momencie orzekania – przyp. Wszystko Jasne) jest obowiązane odbyć roczne przygotowanie przedszkolne w przedszkolu albo w oddziale przedszkolnym zorganizowanym w szkole podstawowej. W myśl art. 14a ust. 4 ustawy, obowiązkiem gminy jest zapewnienie niepełnosprawnym dzieciom 6 letnim bezpłatnego transportu i opieki w czasie przewozu do najbliższego przedszkola, oddziału przedszkolnego w szkole podstawowej lub ośrodka umożliwiającego dzieciom, o których mowa w art. 16 ust. 7, a także dzieciom upośledzonym umysłowo ze sprzężonymi niepełnosprawnościami realizację obowiązku, o którym mowa w art. 14 ust. 3 albo zwrot kosztów przejazdu ucznia i opiekuna środkami komunikacji publicznej, jeżeli dowożenie zapewniają rodzice.

W ocenie WSA zwrot kosztów transportu, o którym mowa w art. 14a ust. 4 w związku z art. 14 ust. 3 ustawy o systemie oświaty nie wymaga wydania decyzji administracyjnej i ma charakter czynności materialno-technicznej, do której m.in. odnosi się art. 3 ust. 2 pkt 4 wyżej wskazanej ustawy- Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Konieczność wydania w takiej sprawie decyzji administracyjnej może zaistnieć tylko wówczas, gdy organ rozpatrujący wniosek dojdzie do wniosku, że w sprawie zachodzą przesłanki umorzenia postępowania w rozumieniu art. 105 Kpa lub gdy stwierdzi bezzasadność wniosku.

Wyrok WSA w Łodzi z 8 sierpnia 2008 r., III SA/Łd 289/2008

Zgodnie z art. 17 ust. 3a pkt 3 ustawy, obowiązkiem gminy jest zwrot kosztów przejazdu ucznia, o którym mowa w pkt 1 i 2, oraz jego opiekuna do szkoły lub ośrodka, wymienionych w pkt 1 i 2, na zasadach określonych w umowie zawartej między wójtem, burmistrzem, prezydentem miasta i rodzicami, opiekunami lub opiekunami prawnymi ucznia, jeżeli dowożenie i opiekę zapewniają rodzice, opiekunowie lub opiekunowie prawni. Z wymienionych przepisów wynika, iż istnieją dwie formy działania organów gminy w zakresie zapewnienia obowiązku dowozu dzieci do szkoły lub przedszkola. Po pierwsze gmina zapewnia bezpłatny transport i opiekę w czasie przewozu dziecka. Po drugie jeżeli dowóz i opiekę zapewniają rodzice lub opiekunowie gmina zwraca koszty przejazdu środkami komunikacji publicznej.
Żaden przepis ustawy o systemie oświaty nie upoważnia rady gminy do określenia warunków, zasad sposobu zwrotu kosztów przejazdu dziecka do przedszkola bądź szkoły. Do załatwiania spraw zwrotu takich kosztów jako organ właściwy wskazany został organ wykonawczy gminy jakim jest wójt. Przepisy ustawy wójtowi a nie radzie gminy powierzyły obowiązki związane z finansowaniem wydatków na dowóz dzieci do przedszkoli i szkół. Skoro zatem ustawa upoważnia wójta a nie radę gminy do uregulowania tej kwestii to uchwała Rady Gminy w rozpatrywanej sprawie została wydana z naruszeniem przepisów ustawy. Rada Gminy nie jest uprawniona do podejmowania uchwały określającej zasady zwrotu kosztów przejazdu dzieci do przedszkoli i szkół. Organem właściwym do uregulowania tej kwestii jest wójt i wynika to z przepisu ustawy o systemie oświaty.